Nasz ojciec od wielu lat nadużywa alkoholu. Dwa razy był na przymusowym leczeniu, ale nic to nie dało. Kilka lat temu przeszedł udar, po którym przez jakiś czas nie pił. Teraz jednak wrócił do nałogu. Gospodarstwo jest tylko jego własnością, pracujemy w nim wszyscy, to znaczy mama i ja z bratem. Ojciec pobiera rentę z KRUS, którą w całości przepija. Wcześniej obiecywał, że przekaże ziemię na mnie i brata, ale ostatnio odgraża się, że sprzeda gospodarstwo i zostawi nas bez środków do życia. Mama zamierza złożyć wniosek do sądu o jego ubezwłasnowolnienie, ale słyszeliśmy, że można dostać karę za złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie w złej wierze. Czy faktycznie tak jest? Ile wynosi taka kara?
Ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe ojca mogłoby istotnie zapobiec sprzedaży gospodarstwa, ale należy pamiętać, że celem instytucji ubezwłasnowolnienia jest ochrona interesów majątkowych i nie majątkowych osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie interesów innych osób, nawet osób jej bliskich.
W myśl art. 13. § 1 Kodeksu cywilnego, osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Alkoholizm, jako zaburzenie psychiczne nie jest samoistną przesłanką ubezwłasnowolnienia – osoba wskutek pijaństwa może być ubezwłasnowolniona dopiero wówczas, gdy nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.
Stosownie do art. 14 § 1 k.c., czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna. Jednak, gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Z kolei w myśl art. 16 § 1 k.c., osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że nawet jeżeli zostały spełnione ustawowe przesłanki ubezwłasnowolnienia, sąd nie ma obowiązku go orzec, co wynika z użytego przez ustawodawcę słowa „może”. Jak już zostało stwierdzone wyżej sąd powinien brać pod uwagę celowość ubezwłasnowolnienia ocenianą pod kątem interesów osoby, która miałaby zostać ubezwłasnowolniona
Jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 października 2022 r., sygn. akt: II CSKP 1846/22, ubezwłasnowolnienie całkowite może nastąpić tylko wtedy, gdy jest podyktowane dobrem osoby chorej, co wymaga ustalenia i oceny, w jaki sposób ubezwłasnowolnienie ma służyć tej osobie i zapewnić lepszą ochronę jej interesów.
Zgodnie z § 4 art. 545 Kodeksu postępowania cywilnego, kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny.
Ukaranie grzywną na podstawie § 4 może nastąpić jedynie wówczas, gdy wniosek zostanie oddalony, ponieważ wcześniej nie jest możliwa ocena, czy istotnie wniosek złożony został w złej wierze lub lekkomyślnie
W myśl art. 163 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli kodeks przewiduje grzywnę bez określenia jej wysokości, wymierza się ją w kwocie do trzech tysięcy złotych. Niezależnie od nałożenia grzywny, sąd może nakazać wnioskodawcy, którego wniosek o ubezwłasnowolnienie został oddalony, zwrot kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez pozostałych uczestników.
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2023 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.