Jestem osobą niepełnosprawną od dzieciństwa. Mam orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. Utrzymuję się z renty socjalnej i renty rodzinnej po ojcu. Zamierzam wnieść do sądu pozew o rozwód i chciałem się starać o zwolnienie z kosztów sądowych, ale mój adwokat mi powiedział, że go raczej nie dostanę, bo jestem wraz z bratem współwłaścicielem odziedziczonej po rodzicach działki z domem. Czy jako osobie niepełnosprawnej nie przysługuje mi zwolnienie z kosztów sądowych?
Przepisy nie przewidują automatycznego zwolnienia osób niepełnosprawnych z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Zgodnie z art. 102 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zwolnienia z tych kosztów może się domagać osoba, która nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.
Zwolnienie od kosztów sądowych jest wyjątkiem od zasady samofinansowania przez strony procesu lub postępowania nieprocesowego. Wnosząc sprawę do sądu strona powinna liczyć się z kosztami z tym związanymi i gromadzić potrzebne środki z dochodów uzyskanych w dłuższym okresie. Również osoby mniej zamożne muszą zdawać sobie sprawę z istnienia obowiązku uiszczania kosztów sądowych, który dotyczy wszystkich obywateli. Zasadą jest, że najpierw wnioskodawca musi poczynić oszczędności (do granic koniecznych kosztów utrzymania), a dopiero później może domagać się zwolnienia od kosztów sądowych. A zwolnienie to powinno być przyznawane w sytuacjach wyjątkowych, co potwierdza bogate orzecznictwo sądowe.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 23 stycznia 2019 r., sygn. akt: I CZ 1/19 stwierdził, że instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi w istocie pomoc Państwa dla osób, które ze względu na ich szczególnie trudną sytuację materialną nie mogą ponieść tych kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, zwłaszcza osób bezrobotnych, chorych, samotnych, bez źródeł stałego dochodu i bez majątku, w przypadku których oddalenie wniosku o zwolnienie od kosztów naruszyłoby ich prawo do sądu. Chodzi o sytuacje, w których strona nie posiada bieżących dochodów, czy też jakichkolwiek oszczędności na pokrycie ewentualnych kosztów związanych z toczącym się postępowaniem sądowym. Oceniając zasadność wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych należy porównać stan majątkowy i uzyskiwane dochody z koniecznymi wydatkami na utrzymanie osoby występującej z wnioskiem i jej rodziny, z wysokością opłaty, którą wnioskodawca jest zobowiązany uiścić.
Z kolei w postanowieniu z dnia 14 stycznia 2015 r., syg. akt: I CZ 67/14 Sąd Najwyższy uznał, że sam fakt, posiadania przez stronę ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych, nieruchomości nie oznacza, że dysponuje ona realnym majątkiem, którym mogłaby pokryć stosowną opłatę sądową. Tak więc sam fakt posiadania własności nieruchomości nie wyklucza zwolnienia od kosztów sądowych. Oczywiście, część posiadanej nieruchomości mogłaby być źródłem dochodu (np. najmu), jednak sąd musi podjąć wcześniej stosowne ustalenia, czy jest to możliwe.
Tak więc może Pan złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych. Do wniosku tego należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie powinno zostać złożone według ustalonego wzoru określonego w załączniku do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2014 r. (Dz.U. poz. 366).
Wzór druku oświadczenia udostępnia się nieodpłatnie w budynkach sądów rejonowych i ich wydziałach zamiejscowych; sądów okręgowych oraz ich ośrodkach zamiejscowych i wydziałach zamiejscowych oraz sądów apelacyjnych, a ponadto wzór druku oświadczenia Ministerstwo Sprawiedliwości udostępnia nieodpłatnie na swojej stronie internetowej pod adresem www.ms.gov.pl Oświadczenie musi być wypełnione osobiście przez stronę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych, a nie przez działającego w jej imieniu pełnomocnika procesowego.
Na postanowienie odmawiające zwolnienia od kosztów sądowych przysługuje zażalenie. Należy je wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia o odmowie do sądu, który wydał to postanowienie. Sąd może uwzględnić zażalenie albo przekazać je do rozpoznania wraz z aktami sprawy sądowi drugiej instancji.
