Mam 57 lat. Jestem osobą niepełnosprawną od dzieciństwa. Przez kilka lat jako młoda dziewczyna pracowałam w spółdzielni inwalidów. W trakcie zatrudnienia mój stan zdrowia się pogorszył i dostałam rentę. Znajoma powiedziała mi, że powinnam złożyć do ZUS wniosek o zamianę swojej renty na rentę socjalną, co byłoby dla mnie korzystniejsze. Czy to prawda?
Niestety, w Pani przypadku zamiana świadczeń nie jest możliwa, ponieważ nabyła Pani prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstałej (właściwie pogłębionej) w trakcie zatrudnienia. A możliwość przejścia na rentę socjalną dotyczy tylko osób, które nigdy nie pracowały, a stały się niezdolne do pracy w trakcie nauki w szkole ponadpodstawowej lub szkoły wyższej i miały przyznaną tzw. rentę uczniowską.
Zgodnie z art. 12d ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (albo jej przedstawiciel ustawowy mogą złożyć do ZUS wniosek o wydanie decyzji o zamianie tej renty na rentę socjalną. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie tego przepisu. Całkowitą niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę socjalną (co jest warunkiem przyznania tego świadczenia ustala się na podstawie dołączonego orzeczenia. Z dniem przyznania prawa do renty socjalnej ustaje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Art. 63 ust. 1 nieobowiązującej już ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin przewidywał, że prawo do renty inwalidzkiej przysługiwało uczniom szkół ponadpodstawowych, studentom szkół wyższych i uczestnikom studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej, którzy stali się inwalidami I lub II grupy w czasie uczęszczania do szkoły lub odbywania studiów. Świadczenie to przyznawane było w wysokości najniższej renty inwalidzkiej lub renty rodzinnej.
I tylko osoby pobierające takie właśnie renty mogą wnioskować o ich zamianę na rentę socjalną. Nie jest to natomiast możliwe w przypadku osób, które prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy nabyły – tak jak Pani – na podstawie art. 32 o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. W myśl tego przepisu renta inwalidzka przysługiwała pracownikowi, który spełnił łącznie następujące warunki:
1) był inwalidą,
2) miał wymagany okres zatrudnienia,
3) inwalidztwo powstało w czasie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Warunek posiadania wymaganego okresu był uważany za spełniony, gdy pracownik osiągnął okres zatrudnienia wynoszący łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia co najmniej;
1) 1 rok – jeżeli inwalidztwo powstało przed ukończeniem 20 lat,
2) 2 lata – jeżeli inwalidztwo powstało w wieku powyżej 20 do 22 lat,
3) 3 lata – jeżeli inwalidztwo powstało w wieku powyżej 22 do 25 lat,
4) 4 lata – jeżeli inwalidztwo powstało w wieku powyżej 25 do 30 lat,
5) 5 lat – jeżeli inwalidztwo powstało w wieku powyżej 30 lat.
Podobne zasady nabywania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określa także obecnie obowiązująca ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Niemożność przyznania renty socjalnej osobie uprawnionej do takiego świadczenia potwierdza orzecznictwo sądowe, m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 6 listopada 2020 r., sygn. akt: III AUa 630/18. Sąd orzekł w nim, że w sytuacji, gdy o rentę socjalną ubiega się osoba, która ma prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, to przyznanie jej prawa do reny socjalnej nie jest możliwe, albowiem byłoby to sprzeczne z celem, dla którego renta socjalna została ustalona.
Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z 19 kwietnia 2011 r., sygn. akt: I UK 343/10 wskazał, że renta socjalna stanowi świadczenie o charakterze zabezpieczającym, kompensującym brak możliwości uzyskania uprawnień do świadczeń z sytemu ubezpieczeń społecznych, a jej celem jest zapewnienie osobie spełniającej ustawowe warunki do przyznania tego świadczenia środków finansowych niezbędnych do życia.
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2025 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.