Mój brat jest chory na schizofrenię. Leczył się w poradni zdrowia psychicznego i brał systematycznie leki, ale od kilku miesięcy zaprzestał leczenia i przyjmowania leków. Jego stan się stale pogarsza. Czy można go jakoś zmusić do brania leków?
W świetle przepisów ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego nie jest możliwe zmuszenie osoby chorej psychicznie przebywającej w domu do brania leków. Może to mieć miejsce jedynie w szpitalu, ale – co do zasady – umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym odbywa się za zgodą chorego. Art. 22 ust. 1 tej ustawy przewiduje, że przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego następuje za jej pisemną zgodą na podstawie ważnego skierowania do szpitala, jeżeli lekarz wyznaczony do tej czynności, po osobistym zbadaniu tej osoby, stwierdzi wskazania do przyjęcia.
Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
Art. 29 ww. ustawy przewiduje także możliwość umieszczenia w szpitalu na wniosek. Jest to możliwe w stosunku do osoby chorej psychicznie:
1) której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego,
bądź
2) która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie, orzeka sąd opiekuńczy właściwy dla miejsca zamieszkania osoby chorej (sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich). Wniosek w tej sprawie może złożyć małżonek chorego, krewni w linii prostej, rodzeństwo, jej przedstawiciel ustawowy lub osoba sprawującej nad nią faktyczną opiekę. W stosunku do osoby objętej oparciem społecznym ze strony ośrodka pomocy społecznej, wniosek może zgłosić również ośrodek.
Do wniosku należy dołączyć orzeczenie lekarza psychiatry szczegółowo uzasadniające potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Nie może ono być wydane wcześniej niż na 14 dni przed złożeniem wniosku. Orzeczenie o stanie zdrowia osoby z zaburzeniami psychicznymi, opinię lub skierowanie do innego lekarza lub psychologa albo podmiotu leczniczego lekarz może wydać wyłącznie na podstawie uprzedniego osobistego zbadania tej osoby. Jeśli nie ma możliwości uzyskania takiego orzeczenia, a treść wniosku lub załączone do wniosku dokumenty uprawdopodabniają zasadność przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, sąd zarządza poddanie osoby, której dotyczy wniosek, odpowiedniemu badaniu.
Pan, jako brat chorego, jest uprawniony do złożenia takiego wniosku. Nie można natomiast mieć pewności, że sąd go uwzględni. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 czerwca 2021 r., sygn. akt: V CSKP 247/21, przez pojęcie “znaczne pogorszenie stanu zdrowia psychicznego” należy rozumieć doprowadzenie się przez osobę chorą psychicznie, na skutek niepodejmowania leczenia, do stanu uniemożliwiającego jej funkcjonowanie w rodzinie, w miejscu zamieszkania lub pracy. Pojęcie to nie obejmuje takiego stanu, kiedy osoba chora psychicznie wprawdzie zachowuje się w sposób odbiegający od przyjętych wymogów społecznych, ale ma zachowaną zdolność funkcjonowania w otaczającej ją rzeczywistości społecznej.