Kilka miesięcy temu zmarł mój ojciec. Z mamą byli od dawna po rozwodzie. Zostałem ja z bratem. Jeszcze nie zdążyliśmy uregulować spraw związanych ze spadkiem, a przyszło pismo z ZUS, który chce ustalić spadkobierców zmarłego. Okazało się, że miał on zaległości w opłacaniu składek z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. ZUS żąda informacji na temat tego, kto dziedziczy po ojcu i przedłożenia dokumentów dotyczące postępowania spadkowego. Czy będziemy musieli spłacać jego zadłużenie w ZUS?
Następcy prawni zmarłego płatnika składek na ubezpieczenie społeczne odpowiadają za niezapłacone składki na ubezpieczenia społeczne, a także za nieuregulowane składki na ubezpieczenie zdrowotne. Zobowiązania tego rodzaju podlegają ogólnym zasadom dziedziczenia uregulowanym w Kodeksie cywilnym.
Podstawę prawną odpowiedzialności spadkobierców stanowi art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który odsyła w tym zakresie do przepisów ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa. Art. 97 § 1 tej ustawy przewiduje, że spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Odpowiedzialność za składki po śmierci płatnika każdorazowo obciąża więc spadkobierców takiej osoby niezależnie od tytułu powołania do spadku (z mocy ustawy lub na podstawie testamentu). Wielkość należności z tytułu składek ZUS określa na dzień otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy .
Z kolei w myśl art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej, do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.
Zgodnie z art. 922 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Chwilą przejścia praw i obowiązków na spadkobiercę jest zatem chwila otwarcia spadku, czyli data śmierci spadkodawcy. Nabycie praw i obowiązków spadkodawcy ma charakter tymczasowy, gdyż zgodnie z art. 1012 k.c. spadkobierca może spadek odrzucić.
Art. 1015 § 1 i 2 k.c. stanowi, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Spadkobierca może przyjąć spadek wprost, przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza bądź odrzucić. W przypadku odrzucenia spadku spadkobierca jest traktowany, jakby nie dożył otwarcia spadku. Nie dziedziczy wówczas praw ani obowiązków wchodzących w skład spadku.
Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, jest jednoznaczny z przyjęciem przez spadkobiercę spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada wobec wierzycieli do wysokości stanu czynnego spadku, do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Z przepisów Ordynacji podatkowej nie wynika konieczność dokonania spisu inwentarza jako warunku orzekania o odpowiedzialności podatkowej spadkobierców dziedziczących z dobrodziejstwem inwentarza. W razie braku spisu inwentarza organ przed wydaniem decyzji orzekającej o odpowiedzialności spadkobierców prowadzi postępowanie dowodowe na ogólnych zasadach. W praktyce ustalając wartość stanu czynnego spadku, ZUS może opierać się na deklaracji złożonej przez spadkobierców we właściwym organie podatkowym, chodzi o oświadczenie o nabytym majątku na formularzu stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych. Spadkobiercy składają deklarację, chcąc skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn.
Jeżeli zatem nie minęło 6 miesięcy od dnie śmierci ojca Pana, możliwe jest jeszcze złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Można to zrobić przed sądem lub u notariusza. Wówczas nie będzie Pan odpowiadał za zobowiązania zmarłego wobec ZUS. Tak samo może postąpić brat. Warto to rozważyć, jeżeli kwota zadłużenia jest wysoka i wyczerpuje w całości lub w znacznej części spadek.
Jeśli natomiast po spłaceniu zaległych składek zostanie jeszcze duża część odziedziczonego majątku, lepiej będzie skorzystać z opcji dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza. W takim przypadku nie trzeba nawet składać żadnego oświadczenia, gdyż jego brak jest równoznaczny z tym sposobem przyjęcia spadku. Jeżeli minęło już 6 miesięcy od śmierci ojca, pozostanie Panu i bratu konieczność spłacenia zaległości. ZUS będzie mógł je jednak ściągać tylko do wysokości odziedziczonego majątku.
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2025 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.