15 lat temu rodzice przekazali mnie i żonie gospodarstwo z zabudowaniami i maszynami na podstawie umowy dożywocia. W akcie notarialnym było zapisane, że mamy zapewnić rodzicom pomoc i opiekę w chorobie oraz pokryć koszty pogrzebu. Ponadto mieli oni ustanowioną służebność mieszkania obejmującą korzystanie z dwóch pokoi na parterze i z pomieszczeń wspólnych. W tym roku zmarł tata. Jedna z moich sióstr domaga się ode mnie zachowku, bo twierdzi, że umowa, choć ma w nazwie dożywocie, w rzeczywistości była darowizną. Grozi wniesieniem sprawy do sądu. Czy rzeczywiście będziemy musieli płacić jej zachowek?  

Siostra nie ma podstaw, aby żądać zachowku. W myśl art.  993 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku jedynie darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Art. 888 §  1 k.c. stanowi, że przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Zgodnie zaś z art.  908 k.c., istota umowy o dożywocie polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie W braku odmiennej umowy powinien on przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Na rzecz zbywcy mogą też być ustanowione prawo użytkowania, służebność mieszkania lub inna służebność osobista. Zbywca może również zobowiązać się do się świadczeń w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku (np. do dostarczania określonej ilości warzyw, mleka itp.).

Definiując umowę dożywocia ustawodawca posłużył się zwrotem niedookreślonym “zapewnienie zbywcy dożywotniego utrzymania”. Do stron umowy należy sprecyzowanie na czym polegając obowiązki nabywcy a w razie nieuregulowania tej kwestii inaczej, na nabywcy ciążą obowiązki wymienione w art. 908 § 1 k.c.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 września 2021 r., sygn. akt: IV CSKP 68/21, odmienne uregulowania świadczeń umownych nabywcy może polegać nie tylko na nałożeniu na nabywcę obowiązków nieobjętych wyliczeniem ustawowym, ale także na ich zawężeniu w stosunku do art. 908 § 1 k.c. Istotne jest tylko aby wskazane przez strony w umowie świadczenia składające się na utrzymanie zbywcy powinny odpowiadać społeczno-gospodarczej funkcji instytucji dożywocia. Uwzględniając niezbędne minimum, które musi być spełnione dla wypełnienia przesłanki zobowiązania do “zapewnienia utrzymania” można przyjąć, iż zobowiązanie nabywcy obejmuje zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych i żywieniowych dożywotnika.

Jak podkreśla się w orzecznictwie umowa o dożywocie należy do stosunków prawnych o charakterze trwałym i zaliczana jest do umów losowych, z reguły odpłatnych i wzajemnych, dwustronnie zobowiązujących. Umowa dożywocia ma charakter wzajemny, ponieważ w istocie element wzajemności jest kategorią ocenianą z punktu widzenia subiektywnego odczucia stron, a nie wartości ekonomicznej świadczeń wzajemnych.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 14 lutego 2018 r., sygn. akt: I ACa 799/17 stwierdził, że nie można rozszerzać pojęcia “darowizny” w rozumieniu art. 994 § 1 k.c. na umowę dożywocia. Nawet bowiem w razie obiektywnej niewspółmierności świadczeń w umowie dożywocia nie dochodzi pomiędzy stronami nawet do częściowej darowizny. Ze względu na wyraźne wyróżnienie dożywocia jako odrębnego typu umowy wzajemnej nie da się obronić poglądu, że w razie niewspółmierności świadczeń jest to darowizna obciążona obowiązkiem świadczenia. Umowa dożywocia – z uwagi na jej prawny charakter – nie może być na równi traktowana z umową darowizny. Jest ona bowiem umową wzajemną i odpłatną, co odróżnia ją umowy darowizny będącej czynnością nieodpłatną.

Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2024 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.

 

 

Skip to content