Alimenty na dorosłe dziecko
Osoby zgłaszające się po porady do punktu poradnictwa obywatelskiego często oczekują wyjaśnień i pomocy w sprawach związanych z alimentami. Szczególne zainteresowanie budzi kwestia, jak długo trwa obowiązek alimentacyjny. Czy zobowiązany do alimentów musi łożyć na dorosłe dziecko? Czy po osiągnięciu przez nie pełnoletności można zaprzestać płacenia alimentów?
Bez granicy wieku
Obowiązek alimentacyjny nie wygasa z mocy prawa. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wyznacza granicy wieku dziecka, do którego trwa obowiązek alimentacyjny jego rodziców. W myśl art. 133 § 1 k.r.o. są oni zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych na dziecko, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Możliwość samodzielnego utrzymania się nie jest zdefiniowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, dlatego należy w tym względzie odwołać się do bogatego orzecznictwa sądowego. W potocznym rozumieniu przyjmuje się, że oznacza to z zdobycie przez dziecko zawodu pozwalającego mu zarabiać na własne potrzeby. Sprawa nie jest jednak tak jednoznaczna.
Sąd Najwyższy w wyroku z 30 czerwca 1999 r., sygn.. akt: III CKN 199/99 (którego teza jest nadal aktualna) stwierdził, że obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka – stanowiący uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej – nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego czy średniego wykształcenia. W sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko, mając wyuczony zawód, zamierza kontynuować naukę na wyższej uczelni prywatnej, z którą to nauką – obok kosztów utrzymania – łączy się czesne, trzeba uwzględniać okoliczność, czy pozwala na to stopa życiowa rodziców.
W innym wyroku Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli dorosłe dziecko ma wyuczony zawód i możliwości pracy oraz chce kontynuować naukę, rodzice obowiązani są łożyć na jego utrzymanie w miarę swoich materialnych możliwości. W każdym przypadku sąd powinien rozważyć, czy rodziców stać na dalsze utrzymanie dziecka, jeżeli ma ono możliwości zatrudnienia się zgodnie z wyuczonym zawodem.
Uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego
Z kolei art. § 3 tego przepisu przewiduje, że rodzice mogą uchylić się od alimentów względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z uszczerbkiem nadmiernym dla nich lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Pierwszą podstawę uchylenia się od alimentów stanowi nadmierny uszczerbek dla rodziców. Chodzi o uszczerbek majątkowy będący skutkiem spełnienia obowiązku alimentacyjnego. W każdym przypadku konieczne jest porównanie wysokości alimentów z wysokością dochodów osiąganych przez rodziców oraz ustalenie, czy spełnienie obowiązku alimentacyjnego umożliwia rodzicom zaspokojenie ich podstawowych potrzeb. Nie może być bowiem tak, że płacenie alimentów na pełnoletnie dzieci odbywa się kosztem zdrowia rodziców czy też prowadzi ich do popadnięcia w ubóstwo.
Drugą podstawą uchylenia się od obowiązku alimentacyjnej może być fakt, że dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Taka sytuacja ma miejsce np. wówczas, gdy pełnoletnie dziecko zaniedbuje naukę, powtarza rok na studiach, zmienia ciągle kierunki studiów itp.
Jeśli zachodzi któraś z przedstawionych wyżej przesłanek rodzic zobowiązany do alimentów, może wystąpić do sądu o stwierdzenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł.
Zmiana stosunków
Art. 138 k.r.o. przewiduje natomiast, że w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zmiana stosunków może oznaczać zmniejszenie się lub zwiększenie się możliwości finansowych zobowiązanego lub wzrost lub zmniejszenie się potrzeb uprawnionego. Chodzi tu o zmianę wszelkich czynników mających wpływ na potrzeby i możliwości zarobkowe i majątkowe stron.
Osoba zobowiązana będzie domagać się w pozwie albo uznania, że jej obowiązek wygasł, albo zmniejszenia należnych od niej świadczeń. Osoba uprawniona będzie zwykle domagać się podwyższenia należnych jej świadczeń. Podstawą faktyczną pozwu w obu przypadkach mogą być okoliczności istniejące bądź po stronie uprawnionego, bądź po stronie zobowiązanego. Po stronie zobowiązanego może to być np. pogorszenie stanu zdrowia, utrata możliwości zarobkowych np. wskutek wypadku, czy choroby.