Moja matka zmarła we wrześniu ub. roku. Pozostawiła długi. Ja przebywałem w tym czasie za granicą i miałem poważne problemy ze zdrowiem. Dopiero teraz przyjechałem do Polski załatwić sprawy spadkowe i chciałem odrzucić spadek, ale notariusz powiedział, że jest już na to za późno. Czy faktycznie nie mogę w tej sytuacji nic zrobić i będę musiał z własnej kieszeni spłacać długi matki, gdyż poza starymi meblami nic po niej zostało?
Rzeczywiście, jest już za późno na odrzucenie spadku po matce. Jednak nie oznacza to, że będzie Pan musiał spłacić jej długi kosztem swojego majątku.
Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego, spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), albo też spadek odrzucić.
Stosownie do art. 1015 § 1 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8 września 2022 r., sygn. akt: II CSKP 706/22, relatywnie długi, bo 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, ma na celu umożliwienie osobie zainteresowanej podjęcie świadomej decyzji, czy i na jakich zasadach chce być spadkobiercą. Z tej perspektywy istotne jest przede wszystkim uzyskanie wiedzy o składzie spadku i długach spadkowych.
Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku biegnie od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania, najwcześniej więc od dnia otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że dla każdego spadkobiercy moment ten może przypaść w innej chwili. Początek i koniec biegu tego terminu dla każdego spadkobiercy musi być ustalany indywidualnie. Termin biegnie bowiem odrębnie dla każdego powołanego do dziedziczenia i odrębnie dla każdego tytułu powołania.
W przypadku spadkobiercy ustawowego będzie to zazwyczaj dzień powzięcia wiadomości o otwarciu spadku, o istnieniu związków rodzinnych ze spadkodawcą, o nieważności testamentu lub o tym, że spadkobiercy testamentowi nie chcą lub nie mogą dziedziczyć. Dla spadkobiercy ustawowego dziedziczącego w dalszej kolejności przeważnie istotna będzie natomiast chwila, w której dowiedział się on o wyłączeniu od dziedziczenia spadkobiercy dziedziczącego we wcześniejszej kolejności (np. chwila powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku albo o uznaniu za niegodnego spadkobiercy powołanego przed nim).
W przypadku spadkobiercy testamentowego może to być m.in. dzień powzięcia wiadomości o treści testamentu (nawet jeżeli nie został on jeszcze ogłoszony) czy też chwila, w której dowiedział się on, że inny spadkobierca powołany z mocy testamentu nie chce lub nie może dziedziczyć.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku jest skuteczne tylko wówczas, jeżeli zostało złożone w terminie. Jest to termin zawity prawa materialnego, w rezultacie czego nie podlega on przywróceniu. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożone po terminie nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
Termin przewidziany w art. 1015 § 1 jest zachowany, jeżeli przed jego upływem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostało złożone przed sądem lub notariuszem. Należy przyjąć, że do zachowania terminu wystarczy, że przed jego upływem wniosek o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostanie wniesiony do sądu.
Zgodnie z art. 1015 § 2 k.c. brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza sporządzonym przez spadkobiercę albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku, który sporządza komornik. Spadkobierca nie odpowiada natomiast za długi zmarłego swoim prywatnym majątkiem
Obecne brzmienie art. 1015 § 2 k.c. zostało ustalone na mocy ustawy z 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. W poprzednim stanie prawnym brak oświadczenia w terminie określonym w art. 1015 § 1 k.c. był jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, a więc pełną odpowiedzialnością spadkobiercy. Wyjątki od tej zasady dotyczyły przypadków, gdy spadkobiercą była osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych, albo osoba, co do której istniała podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna (jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną).
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2023 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.