Mam matkę w wieku 83 lat, bardzo schorowaną, z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Nie mogę podjąć pracy, bo muszę się nią opiekować. Utrzymujemy się tylko z jej emerytury, który wynosi 2 tys. zł na rękę. Bardzo dużo trzeba wydawać na leki. Zwróciłam się do ośrodka pomocy społecznej o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego, ale dostałam decyzję odmowną z uzasadnieniem, że mamy za duży dochód. Czy naprawdę osobom w naszej sytuacji nie należy się żadna pomoc?
W myśl art. 16a ustawy 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2019 r. poz. 2086 i 2089) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli:
1) nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub
2) rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
– w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764,00 zł. Jest to kwota netto.
Jeżeli kwota dochodu jest wyższa, specjalny zasiłek opiekuńczy nie może być przyznany. Od decyzji odmownej przysługuje odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, a od decyzji SKO – skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Jednak w przypadku przekroczenia kryterium dochodowego nie ma szans na uwzględnienie takiej skargi przez WSA.
Jak stwierdził m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 10 czerwca 2020 r., sygn. akt: IV SA/Po 314/20, ustawodawca w art. 16a ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych wskazał na kryterium dochodowe, nie pozostawiając organom luzu decyzyjnego. Oznacza to, iż organ nie może rozpatrywać wniosku skarżącego o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego z pominięciem kryterium dochodowego.
W tej sytuacji powinna Pani złożyć wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z powodu niepodejmowania pracy w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad matką. Przy ustalaniu prawa do tego świadczenia nie bierze się pod uwagę kryterium dochodowego. W myśl art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności – jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Zgodnie z art. 17 ust. 1b ustawy, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia.
Jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 orzekł, że art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Ustawa nie została wprawdzie do tej pory zmieniona, ale sądy administracyjne stoją na stanowisku, że od momentu publikacji wyroku w Dzienniku Ustaw RP z dnia 23 października 2014 r., czyli od wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, art. 17 ust. 1b u ustawy jako niekonstytucyjny w określonym przez wyrok zakresie – nie powinien mieć od tego momentu zastosowania.
Wyrok ten zdecydowanie zmienił sytuację prawną opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, w ten sposób, że ocena spełniania przesłanek uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego musi być dokonywana z pominięciem kryterium czasu powstania niepełnosprawności. Warto zauważyć, że świadczenie pielęgnacyjne jest znacznie wyższe, bo wynosi 1971 zł, podczas gdy specjalny zasiłek opiekuńczy tylko 620 zł.
Należy spodziewać się, że OPS wyda i w tym przypadku decyzję odmowną. Wtedy należy się odwołać do SKO i w razie potrzeby wnieść skargę do WSA, który raczej na pewno wyda wyrok zgodny z utrwaloną już linią orzeczniczą.