Rodzice przekazali bratu gospodarstwo rolne na podstawie umowy dożywocia. Umowa przewiduje zapewnienie im przez brata mieszkania, wyżywienia, ogrzewania, oświetlenia. Brat się z tego nie wywiązuje, od kilku lat przebywa za granicą. Rodzice wprawdzie mogą mieszkać w domu, który do tej pory był ich własnością, ale za wszystko muszą płacić sami. Co w tej sytuacji można zrobić? Czy mogą odebrać mu gospodarstwo?
Funkcją dożywocia jest zaspokojenie potrzeb osobistych uprawnionego. Na podstawie umowy dożywocia w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się wobec zbywcy zapewnić mu albo osobie bliskiej zbywcy dożywotnie utrzymanie o treści określonej w art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego. Przepis ten przewiduje, że nabywca nieruchomości powinien, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Jeżeli umowa inaczej określa zakres świadczeń, ważne są postanowienia umowy.
W przypadku natomiast niewykonywania obowiązków z tytułu umowy dożywocia dożywotnik może dochodzić ich wykonania na drodze sądowej. Może też domagać się zamiany wszystkich lub niektórych świadczeń objętych treścią umowy dożywocia na rentę lub nawet rozwiązania umowy.
Zgodnie z art. 913 k.c., jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. Osoba zobowiązana z tytułu umowy dożywocia powinna dostarczać uprawnionemu środków utrzymania w zależności od jego faktycznych potrzeb a nie ponosić cały ciężar utrzymania dożywotnika. Jeśli zatem, osoba uprawniona z tytułu umowy dożywocia posiada własne źródło dochodu np. w postaci świadczeń rentowych czy emerytalnych, to okoliczność tę należy uwzględnić przy określaniu wymiaru należnej dożywotniej renty.
W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.
Wypadek wyjątkowy ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do krzywdzenia dożywotnika i złej woli nabywcy nieruchomości. Wyjątkowość wypadku może zachodzić także np. w razie naruszania nietykalności cielesnej dożywotnika czy popełniania wobec niego innych czynów karalnych. Chodzi o wypadki, w których negatywny charakter stosunków między stronami jest szczególnie intensywny, kiedy stosunki te są szczególnie złe.
Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 3 marca 2020 r., sygn.. akt: I ACa 1134/19, wyjątkowy wypadek uzasadniający rozwiązanie umowy dożywocia należy wiązać nie tylko z krzywdzeniem dożywotnika, ale także z przejawem złej woli zobowiązanego. W określonych okolicznościach faktycznych ten wyjątkowy wypadek może występować wtedy, gdy zobowiązany z umowy dożywocia porzuca nieruchomość bez zamiaru powrotu i pozostawia dożywotnika bez opieki i bez świadczeń, których zakres określa umowa.
Jeżeli brat od dłuższego czasu przebywa za granicą i nie interesuje się losem rodziców, a wcześniej także nie wywiązywał się ze swoich obowiązków wynikających z umowy, jest szansa na to, że ich powództwo o rozwiązanie umowy dożywocia zostanie uwzględnione.
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2024 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.