Skończyłem 75 lat, ale ZUS odmówił mi przyznania emerytury, bo nie wykazałem 20 lat zatrudnienia. Mój znajomy trochę młodszy ode mnie ma jeszcze krótszy staż pracy, a emeryturę dostaje. Czy mam jakąś szansę na uzyskanie świadczenia?
Fakt, że Pan nie nabył prawa do emerytury, a Pana młodszy znajomy ją pobiera, wynika z odmiennych warunków przyznawania tego świadczenia – w zależności od daty urodzenia. Inne zasady mają zastosowanie do osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., a inne do roczników młodszych.
Zgodnie z art. 27 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:
1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;
2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Z kolei art. 28 ustawy emerytalnej stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 pkt 2, przysługuje po osiągnięciu wieku emerytalnego emerytura, jeżeli mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.
Z kolei art. 28 ustawy emerytalnej stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 pkt 2, przysługuje po osiągnięciu wieku emerytalnego emerytura, jeżeli mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.
W przypadku osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. do przyznania emerytury wystarczy osiągnięcie wieku emerytalnego oraz posiadanie jakiegokolwiek stażu emerytalnego. Oczywiście, jeśli ten staż jest krótki, emerytura będzie niska. Do otrzymania świadczenia w najniższej wysokości konieczne jest udokumentowanie 20-letniego stażu pracy w przypadku kobiet i 25-letniego w przypadku mężczyzn.
Świadczenia z ubezpieczenia społecznego (zasiłki, renty, emerytury) przysługują ubezpieczonym, jeżeli spełniają wszystkie ustawowe warunki nabycia prawa do danego świadczenia. Nie wszyscy wiedzą, że istnieje możliwość nabycia prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej w drodze wyjątku.
Wyjątkowy tryb przyznawania ubezpieczonym prawa do tych świadczeń decyzją Prezesa ZUS przewiduje art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej. Przesłankami warunkującymi przyznanie przez Prezesa ZUS świadczenia w drodze wyjątku są:
- niespełnienie przez ubezpieczonego warunków dających prawo do emerytury lub renty spowodowane szczególnymi okolicznościami;
- okoliczność, że ubiegający się o świadczenie nie może podjąć pracy lub innej działalności zarobkowej objętej ubezpieczeniem społecznym z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub wieku;
- okoliczność, że osoba ta nie ma niezbędnych środków utrzymania.
Pojęcie szczególnych okoliczności nie jest zdefiniowane. Powinno się ono jednak odnosić się do zdarzeń, które w rozumieniu ustawy emerytalnej ograniczają, utrudniają czy wręcz udaremniają możliwość wypracowania wymaganego okresu ubezpieczenia, uprawniającego do otrzymania świadczenia na zasadach ogólnych.
Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 lipca 2023 r., sygn.. akt: III OSK 1831/22, świadczenie w drodze wyjątku nie jest świadczeniem socjalnym, przyznawanym wyłącznie według potrzeb ze względu na trudną sytuację materialną lub zdrowotną wnioskodawcy, gdyż takie świadczenia są przyznawane w ramach pomocy społecznej. Natomiast przyznanie świadczenia w drodze wyjątku jest możliwe jedynie w przypadku, gdy ubezpieczony wykazał wolę podejmowania pracy i opłacania składek, ale na skutek wystąpienia nadzwyczajnych, niezależnych od jego woli okoliczności, nie spełnia on wymagań do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym i tylko z tego powodu przyznanie świadczenia w trybie wyjątkowym jest zasadne. Konieczne jest zatem wykazanie, że ubezpieczony, którego praca stanowi źródło uprawnień do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, nie wypracował prawa do “normalnego” świadczenia ubezpieczeniowego na skutek jakichś szczególnych okoliczności.
Decyzja Prezesa ZUS dotycząca przyznania bądź odmowy przyznania świadczeń w drodze wyjątku ma charakter uznaniowy, co oznacza, że wydający decyzję samodzielnie ocenia, czy dana sytuacja może być szczególną okolicznością, która uniemożliwiła zainteresowanemu spełnienie ustawowych warunków nabycia prawa do świadczeń. Decyzje Prezesa w kwestii przyznania tego prawa nie podlegają kontroli sądów powszechnych. Natomiast decyzja odmawiająca przyznania świadczenia w drodze wyjątku może zostać zaskarżona do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który zbada jej zgodność z prawem.
Prezes ZUS może przyznać świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń określonych w ustawie, czyli nie mogą one być wyższe od minimalnej wysokości emerytury lub renty.
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2024 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.