Opiekuję się od kilku lat matką. Jest ona w bardzo złym stanie fizycznym i psychicznym. Matka ma zastrzeżone dożywocie w umowie, na mocy której przekazała gospodarstwo rolne mojemu bratu. Brat nie wywiązuje się z obowiązków wynikających z dożywocia. Czy jako córka mogłabym wystąpić w imieniu matki o rozwiązanie umowy?
Mogłaby Pani reprezentować matkę w postępowaniu przed sądem tylko wtedy, gdyby matka udzieliła Pani stosownego pełnomocnictwa. Ewentualnie mogłaby Pani wytoczyć powództwo w imieniu matki, jeśli zostałaby ona ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo, a sąd ustanowiłby Panią jej opiekunem lub kuratorem. W takim jednak przypadku potrzebna byłaby zgoda sądu opiekuńczego.
Należy podkreślić, że pierwszej kolejności możliwe byłoby wystąpienie z roszczeniem o zamianę wszystkich lub niektórych uprawnień wynikających z umowy dożywocia na rentę. Zgodnie bowiem z art. 913 Kodeksu cywilnego, jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. Tylko w wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie. Jak wynika z tego przepisu stronami postępowania mogą być jedynie dożywotnik i zobowiązany z umowy dożywocia.
W myśl art. 13 k.c., osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Z kolei art. 16 k.c. przewiduje, że osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Wskazane w ww. przepisach przyczyny zaburzeń psychicznych mają charakter jedynie przykładowy, zatem mogą być wywołane także innymi przyczynami, np. demencją starczej. O ustaleniu występowania medycznych przesłanek ubezwłasnowolnienia musi decydować nie tylko psychiatra lub neurolog, ale przede wszystkim psycholog, który oceni sprawność intelektualną takiej osoby i ustali jej zdolność do samodzielnego uczestniczenia w toczącym się w jej sprawie postępowaniu, a także zdolność do kierowania swym postępowaniem według albo prowadzenia jej spraw.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie traci zdolność do czynności prawnych, czyli zdolność do samodzielnego uczestniczenia w obrocie prawnym, i musi być reprezentowana przez przedstawiciela ustawowego, którym jest opiekun.
Opiekun w świetle art. 154 i 155 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest obowiązany wykonywać swoje czynności z należytą starannością, sprawować pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką. Zgodnie z art. 156 k.r.o. w związku z art. 175 k.r.o. opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku podopiecznego. Do spraw takich należy m.in. wytaczanie spraw sądowych o roszczenia majątkowe (zwłaszcza w większym rozmiarze), niezwiązane ze zwykłym zarządem majątkiem ubezwłasnowolnionego, z wyjątkiem podejmowania obrony przed roszczeniami zgłoszonymi przeciwko ubezwłasnowolnionemu.
W celu uzyskania zgody opiekun powinien złożyć wniosek do sądu opiekuńczego. Jest nim sąd rodzinny właściwy dla miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć. Od wniosku w tej sprawie pobiera się stałą opłatę sądową w kwocie 40 zł
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2024 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.