Jestem w separacji z mężem, który kilka lat temu wyprowadził się z domu. Rozwodu nie mamy. Wskutek tego moja sytuacja finansowa się pogorszyła. Mąż ma warsztat samochodowy i dobrze zarabia. Czy mogę dochodzić od niego alimentów?
Co do zasady, alimentów można żądać od małżonka rozwiedzionego. Wynika to z art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z tym przepisem, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Przepis ten ma również zastosowanie w przypadku orzeczenia przez sąd separacji.
W obecnej sytuacji mogłaby Pani podjąć próbę uzyskania wsparcia od męża na podstawie art. 27 k.r.o., w myśl którego oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Sąd Najwyższy w wytycznych w sprawach o alimenty wyraził pogląd, iż zakres obowiązków wynikający z treści przepisu art. 27 k.r.o. kształtuje zasada, w myśl której stopa życiowa małżonków, choćby pozostających w faktycznym rozłączeniu, powinna być równa. Małżeński obowiązek utrzymania rodziny ma na celu zapewnienie członkowi rodziny zaspokojenia potrzeb na podobnym poziomie, co inni członkowie rodziny.
W orzecznictwie SN wskazano się, że małżonek pozostający w separacji faktycznej i nieobarczony obowiązkiem wychowania dzieci, nawet jeżeli jest zdolny do pracy zarobkowej bądź pracuje lub ma możność taką pracę uzyskać, nie jest pozbawiony roszczenia do współmałżonka na podstawie art. 27 k.r.o. o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków.
Jednak prezentowane jest także przeciwne stanowisko SN, zgodnie z którym separacja faktyczna małżonków uzasadnia oddalenie powództwa o świadczenie alimentów z art. 27 k.r.o. Stanowisko to uzasadniane jest tym, że o potrzebach rodziny można mówić, gdy rodzina jest związana węzłem wspólnego pożycia. W przeciwnym razie trudno utrzymywać, że powstają potrzeby dotyczące zespołu osób tworzących rodzinę. Wykładnia funkcjonalna przemawia za wnioskiem, że skoro więzi rodzinne pomiędzy małżonkami de facto już nie istnieją, to tym samym gaśnie obowiązek przewidziany w art. 27 k.r.o.
Sądy orzekają więc w podobnych sprawach różnie. N.p. Sąd Okręgowy w Słupsku w wyroku z dnia 21 lutego 2018 r., sygn. akt IV Ca 598/17 stwierdził, że wymóg pozostawania we wspólnym pożyciu nie został wprowadzony w art. 27 k.r.o. Wykładnia art. 27 k.r.o. wprowadzająca dodatkowe przesłanki dochodzenia roszczeń alimentacyjnych od małżonka stanowi przykład niedopuszczalnej wykładni rozszerzającej. Pozostaje również w sprzeczności z zagwarantowaną przez Konstytucję RP ochronę małżeństwa. A zatem stan separacji faktycznej pomiędzy małżonkami, którzy nie mają małoletnich, czy też niesamodzielnych dzieci, nie wyłącza możliwość zasądzenia świadczeń z art. 27 k.r.o.
Wskazać trzeba, że obowiązujące prawo rodzinne nie normuje skutków prawnych faktycznej separacji małżonków. Uznać zatem należy, że w czasie separacji trwają wszystkie skutki wynikające z zawarcia małżeństwa, w szczególności obowiązek małżonków wspierania się na co dzień. Obowiązek udzielania wzajemnej pomocy przez małżonków i przyczynienia się do zaspokojenia stworzonej przez nich rodziny znajduje swoje umocowanie prawne w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a z obowiązku udzielenia pomocy drugiemu małżonkowi nie zwalnia nawet rozdzielność majątkowa.
Z kolei Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 14 maja 2014 r. sygn. akt: III AUa 1441/13 orzekł, że o małżeństwie oraz o potrzebach rodziny – w rozumieniu art. 27 k.r.o. – można mówić w zasadzie wówczas, gdy rodzina jest związana nie tylko formalnym aktem małżeństwa, ale także realnym (rzeczywistym) węzłem pożycia małżeńskiego.
Jeżeli nie chce Pani uzyskać rozwodu lub sądownie orzeczonej separacji, warto złożyć pozew na podstawie art. 27 k.r.o. W przypadku oddalenia powództwa konieczne będzie podjęcie dalej idących kroków.
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2023 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.