Ojciec sporządził testament, w którym zapisał cały swój majątek mnie. Ojciec żyje, więc na razie niczego nie dostałem, ale brat już mnie straszy, że doprowadzi do unieważnienia testamentu. Czy to możliwe? Kiedy testament może być uznany za nieważny?
Zgodnie z art. 945 § 1 Kodeksu cywilnego testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- pod wpływem groźby.
Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli charakteryzuje się brakiem rozeznania, niemożnością zrozumienia posunięć własnych i innych osób, niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Powyższe stany mogą mieć charakter trwały, wynikający w szczególności z niedorozwoju umysłowego lub choroby psychicznej, jak i przejściowy, wywołany przemijającymi zaburzeniami czynności psychicznych, spowodowanymi np. upojeniem alkoholowym, zażyciem narkotyków lub innych substancji psychotropowych, hipnozą czy też wysoką gorączką.
Testament jest sporządzony w stanie wyłączającym swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, jeżeli choroba, ogólny stan zdrowia lub wiek doprowadziły do takiego osłabienia aktywności i siły woli spadkodawcy, że nie jest on zdolny, mimo posiadania świadomości, do przeciwstawienia się wpływom zewnętrznym w postaci sugestii lub nacisków osób trzecich, a zwłaszcza podmiotów, pod których wyłączną opieką pozostaje, nalegających na rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci w określony sposób.
Z kolei błąd oznacza mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie spraw lub brak takiego wyobrażenia. Błąd może dotyczyć zarówno treści złożonego oświadczenia woli, jak i okoliczności nieobjętych treścią dyspozycji testamentowych, a zwłaszcza motywu działania osoby sporządzającej testament. Wymagane jest, by pomiędzy błędem testatora a sporządzeniem przez niego testamentu o określonej treści zachodził związek przyczynowy.
Testament sporządzony pod wpływem błędu lub groźby albo w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest nieważny bezwzględnie a nieważność tę sąd może uwzględnić na zarzut osoby mającej w tym interes. Sąd może również stwierdzić nieważność testamentu z urzędu.
UWAGA! Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności. W każdym razie nie można tego zrobić po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku, czyli śmierci osoby, która sporządziła testament. Terminy te mają również zastosowanie do stwierdzenia nieważności testamentu przez z urzędu.
Testament może być również nieważny z powodu uchybień formalnych. W myśl art. 949 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Niedochowanie wymogu sporządzenia testamentu w całości pismem ręcznym (np. jego sporządzenie pismem maszynowym i tylko podpisanie przez spadkodawcę) lub brak podpisu, zawsze będą skutkować nieważnością testamentu.
Skutek taki co do zasady nastąpi w przypadku nieopatrzenia testamentu datą, jednakże zgodnie z art. 949 § 1 k.c. brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Stosownie do art. 958 k.c. przyczynami nieważności testamentu może być również zawarcie w testamencie rozrządzeń więcej niż jednego spadkodawcy (nieważny więc będzie np. jeden testament sporządzony przez dwoje małżonków)
Niniejsza porada została opracowana w ramach zadania publicznego pn. „Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej/nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w Powiecie Łomżyńskim w 2024 r.”, które jest finansowane ze środków przyznanych przez Powiat Łomżyński otrzymanych z budżetu Państwa jako dotacja celowa.