Dostałem pismo z sądu informujące o wszczęciu postępowania spadkowego po ojcu, który porzucił mnie i mamę wiele lat temu. Od tego czasu nie interesował się nami. Wniosek o wszczęcie postępowania złożył bank, w którym ojciec był zadłużony. Czy sąd może nakazać mi spłacanie długów ojca, z którym od dawna nie miałem nic wspólnego?
Wiele zależy od tego, kiedy nastąpiła śmierć ojca. Do spłaty jego długów może Pan być zobowiązany tylko wtedy, gdyby ojciec zmarł przed dniem 18 października 2015 r. Z tą datą weszła w życie zmiana przepisów Kodeksu cywilnego ograniczająca odpowiedzialność spadkobierców. I to jedynie wówczas, gdy wie Pan o śmierci ojca przynajmniej od 6 miesięcy. Jeśli natomiast śmierć ojca nastąpiła po tej dacie, nawet jeśli minęło więcej niż 6 miesięcy od momentu, gdy Pan się o tym dowiedział, będzie Pan musiał spłacić jego długi tylko do wysokości odziedziczonego majątku. W sytuacji, gdy ojciec nie zostawił żadnego majątku, spłacanie nie wchodzi w grę.
Art. 1012 Kodeksu cywilnego przewiduje, że spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
Zgodnie z art. 1015 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostało złożone przed sądem lub notariuszem. Do zachowania terminu wystarczy, że przed jego upływem wniosek o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostanie wniesiony do sądu.
Obecne brzmienie art. 1015 k.c. zostało ustalone na mocy ustawy z 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw i ma zastosowanie w sytuacjach, gdy śmierć spadkodawcy nastąpiła od dnia wejścia w życie zmiany, tj. od 18 października 2015 r. W poprzednim stanie prawnym brak oświadczenia w terminie określonym w art. 1015 k.c. był jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, polegającym na tym, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe także swoim osobistym majątkiem.
Jeżeli dopiero z pisma z sądu dowiedział się Pan o śmierci ojca, czyli tytule swego powołania, to może Pan złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku po ojcu. To uchroni Pana przed roszczeniami wierzycieli. Zwykle data uzyskania informacji o tytule powołania do spadku jest tożsama z datą śmierci spadkodawcy, jednak w sytuacji, gdy spadkobierca nie miał od lat kontaktu ze spadkodawcą (tak jak w Pana przypadku), data ta będzie inna. Może to być właśnie dzień, w którym spadkobierca dowiedział się, że spadkodawca zmarł.
Jeżeli wiedział Pan o śmierci ojca wcześniej i upłynął już termin, w którym można było złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, będzie Pan dziedziczył z dobrodziejstwem inwentarza. Pod warunkiem oczywiście, że ojciec zmarł po wejściu w życie opisanej wyżej nowelizacji Kodeksu cywilnego.
Bycie spadkobiercą zadłużonego spadku wiąże się wprawdzie z pewnymi niedogodnościami, ale nie oznacza spłaty długów zmarłego z własnej kieszeni. Konieczne będzie przede wszystkim sporządzenie wykazu inwentarza lub wystąpienie z wnioskiem o sporządzenia spisu inwentarza, ponieważ w myśl art. 1031 § 2 k.c., w razie przyjęcia dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Spadkobierca nie może jednak w żadnym wypadku pominąć podstępnie przedmiotów należących do spadku lub podać nieistniejące długi.
Wykaz inwentarza spadkobierca może sporządzić samodzielnie (na urzędowym formularzu) albo przed notariuszem. Następnie wykaz ten jest składany w sądzie. Spadkobierca spłaca długi według wykazu. Należy jednak pamiętać, że wierzyciel może go kwestionować i domagać się sporządzenia spisu inwentarza, na podstawie art. 637 Kodeksu postępowania cywilnego.
Spis inwentarza sporządza komornik. Ma on charakter dokumentu urzędowego i obejmuje całość majątku spadkowego w celu określenia jego składu i wartości, stanowiąc zarazem podstawę ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Sporządzenie spisu inwentarza wiąże się z kosztami sądowymi i komorniczymi.